سازمان جهانی بهداشت (WHO) سلامت روان را حالتی از رفاه ذهنی تعریف می‌کند که در آن فرد توانایی‌های خود را می‌شناسد، می‌تواند با استرس‌های متعارف زندگی کنار بیاید، به‌صورت مؤثر و کارآمد کار کند و در جامعه نقش ایفا نماید. این مؤلفه، نه‌تنها فقدان بیماری روانی، بلکه حضور احساسات مثبت، آرامش درونی، کارآمدی شناختی و روابط بین‌فردی سالم را دربر می‌گیرد.

یکی از عوامل مهم و تعیین‌کننده در ارتقای سلامت روان، محیط فیزیکی و کالبدی پیرامون فرد است. پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در حوزه‌های روان‌شناسی محیطی، معماری و علوم اعصاب محیطی، نشان داده‌اند که عناصر محیطی، از جمله نور، رنگ، فرم و الگوهای بصری، می‌توانند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر عملکرد ذهنی، خلق‌وخو و سلامت روانی انسان اثرگذار باشند. در این میان، معماری و طراحی فضاهای زیستی نه‌فقط در پاسخ‌گویی به نیازهای عملکردی، بلکه در برآورده ساختن نیازهای روانی و عاطفی انسان نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کنند.

در این راستا، نقوش هندسی به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و پررمزورازترین مظاهر هنر و معماری، سهمی ویژه در ارتقای سلامت روانی از طریق برقراری ارتباط میان فرم، معنا و تجربه ذهنی دارند. این نقوش که از نخستین روزهای تمدن بشری در فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون حضور داشته‌اند، ترکیبی از هنر، ریاضیات، فلسفه و روان‌شناسی را در خود جای داده و در بستر رسانه‌های بصری و معماری به کار گرفته شده‌اند .

از مهم‌ترین ویژگی‌های این الگوها می‌توان به نظم، تقارن و تکرار اشاره کرد. این سه ویژگی، با ایجاد تناسبات بصری منظم و قابل پیش‌بینی، بر فرآیندهای ادراک و شناخت انسان اثرگذارند و از طریق تحریک سازوکارهای عصبی خاص، منجر به افزایش تمرکز، آرامش ذهنی و کاهش اضطراب می‌شوند.  مطالعات عصب‌شناسی معاصر نشان می‌دهند که مشاهده‌ی نقوش متقارن و منظم، با افزایش فعالیت امواج آلفا در مغز همراه است؛ حالتی که با احساس آرامش، تعادل روانی و کاهش تنش‌های ذهنی همبسته است.

همچنین، هر یک از الگوهای هندسی خاص، حامل معانی نمادین و اثرات روان‌شناختی متمایزی هستند که می‌توانند به‌صورت آگاهانه در طراحی فضاهای زیستی و درمانی مورد بهره‌برداری قرار گیرند. به‌طور نمونه:

• دایره، به‌عنوان نماد وحدت، بی‌نهایت و نظم کیهانی، تداعی‌کننده حرکت مداوم و هماهنگ در طبیعت است. این شکل هندسی با ایجاد حس یگانگی و تداوم، به آرامش درونی و تمرکز ذهنی کمک می‌کند. دایره در بسیاری از آیین‌ها و هنرهای عرفانی، به‌منظور مراقبه و تقویت تعادل روانی به کار رفته است .
• مربع، نماد ثبات، امنیت و ماده است. این شکل، نمایانگر تعادل در چهار جهت و چهار عنصر طبیعی (آب، باد، خاک و آتش) و در بسیاری از فرهنگ‌ها سمبلی از بنیان و پایداری محسوب می‌شود. استفاده از الگوهای مربعی در معماری و هنر، سبب القای حس امنیت، آرامش و ثبات روانی می‌شود .
• مثلث، که در هندسه نماد تعادل میان سه نیروی ذهن، جسم و روح است، در فرهنگ‌های مختلف بیانگر حرکت، پویایی و رشد در عین تعادل می‌باشد. جهت‌گیری مثلث (رو به بالا یا پایین) نیز می‌تواند مفاهیم متفاوتی چون صعود معنوی یا ارتباط با زمین را بازتاب دهد.
• شش‌ضلعی و اشکال چندوجهی متقارن، همچون نقوش گره‌چینی اسلامی، نماد هماهنگی و انسجام در کثرت‌اند. این اشکال با تحریک ذهن در درک نظم پیچیده در دل تنوع، موجب ایجاد حس آرامش و لذت ادراکی می‌شوند .

از منظر روان‌شناسی گشتالت نیز، ذهن انسان تمایل ذاتی به شناسایی و درک الگوهای منظم دارد. این تمایل، با فراهم‌کردن چارچوب‌های قابل پیش‌بینی در محیط پیرامون، سبب ارتقای حس کنترل، کاهش استرس محیطی و تقویت کارکردهای شناختی همچون تصمیم‌گیری و حل مسئله می‌شود. در همین راستا، بهره‌گیری آگاهانه از نقوش هندسی در طراحی محیط‌های آموزشی، درمانی و مراقبتی، می‌تواند به‌عنوان یک مداخله‌ی غیرمستقیم در بهبود سلامت روان فردی و جمعی ایفای نقش نماید.

در نهایت، نقوش هندسی در پیوند میان فرهنگ، هنر و سلامت روان، جایگاهی بی‌بدیل دارند. این الگوها، با ترکیب مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی، ریاضیاتی و نمادین، ظرفیتی منحصر به‌فرد برای ارتقای سلامت روان از طریق ایجاد نظم بصری، آرامش ذهنی و تحریک مثبت سیستم عصبی دارند. لذا، توجه به این مؤلفه‌ها در طراحی معماری معاصر، به‌ویژه در فضاهای درمانی و آموزشی، گامی مؤثر در مسیر ارتقای کیفیت زندگی و سلامت روان جامعه به‌شمار می‌رود.